Oktay Erdağı; 'Türk havacılığının 3 aylık kaybı 7.5 milyar dolar'

Sivil Havacılık Eski Genel Müdür Yardımcısı Oktay Erdağı 210 bin personelin istihdam edildiği ve yıllık cirosu 30 milyar dolar olan Türk sivil havacılık endüstrisinin Korona Virüsü sebebiyle Mart, Nisan ve Mayıs aylarında her ay 2.5 milyar dolar olmak üzere toplamda 7.5 milyar dolar gelir kaybı olacağını belirtti.

Dünyayı etkisi altına alan korona virüsünün dışında geçmiş dönemlerde Türk Sivil Havacılığı’nın zorlu yollardan geçtiğini ifade eden Sivil Havacılık Eski Genel Müdür Yardımcısı Oktay Erdağı Türkiye’nin bulunduğu jeostratejik ve jeopolitik konumunun, ülkemize sağladığı avantajların yanı sıra ülkemizde yaşanan küresel krizlerin de nedeni olduğuna dikkat çekti.

Küresel ve bölgesel krizlerin dörtte üçü Türkiye’nin çevresinde cereyan ettiğini belirten Erdağı Krizlerin tamamının Türkiye’yi dolayısıyla da Türk havacılığını da bir şekilde derinden etkilediğini vurguladı. Erdağı’nın sivil havacılıkta yaşanan krize yönelik açıklamaları şöyle:

Acilen havacılık kriz yönetim merkezi kurulmalı
COVID 19’un Türk Sivil Havacılık Endüstrisine Etkileri
1983 yılında yayımlanan ve havacılık tarihinde bir dönüm noktası olarak kabul edilen “2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu” ile özel sektöre de hava yolu kurma ve işletme yetkisi verilmesini müteakip Türk sivil havacılık endüstrisi defalarca küresel ve ulusal krizlerle karşı karşıya kaldı.

Bu krizlerden en önemlileri;

1980-1988 İran-Irak Savaşı,

1990 Irak’ın Kuveyti işgali ve Körfez Savaşı,

1991 Berlin duvarının yıkılması, Sovyetler Birliği’nin dağılması, Varşova Paktı’nın ortadan kalkması ve dünyadaki iki kutuplu dünya düzeninin yerine tek kutuplu bir dünya düzeninin kurulması

1991-1993 PKK terör örgütü eylemleri,

1994  Küresel finans krizine bağlı olarak Türkiye’de yaşanan ekonomik  kriz,

1997 Tayland merkezli başlayan, küreselleşmenin de etkisiyle çok kısa bir süre içerisinde tüm dünyaya yayılan Doğu Asya krizi,

1999 Marmara ve Düzce depremleri,

2001 Sonuçları tüm dünyayı etkileyen ABD’deki11 Eylül saldırısı,

2001 Küresel krizin etkisiyle Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz,

2003 ABD’nin Irak’a müdahalesi,

2003 Hong Kong’dan başlayarak yayılan SARS virüsü salgını,

2005 Küresel ve ulusal kuş gribi salgını,

2007 Küresel krizin etkisiyle, Türkiye’de yaşanan ekonomik kriz,

2009 Domuz gribi salgını,

2010 İzlanda’daki volkan patlaması,

2011 Halen devam eden Suriye krizi,

2011 Halen devam eden Libya krizi,

2012 Orta Doğu’da başlayan MERS virüsü salgını,

2013 Afrika’da ortaya çıkan EBOLA virüsü salgını,

2015 Bir Rus savaş uçağının düşürülmesi,

2016 Atatürk Havalimanı’na yapılan terör saldırısı,

2016 FETÖ darbe girişimi,

2020 Küresel CORONA virüs salgını,

Tüm dünyada yaşanan ve Türk sivil havacılığını da ciddi ölçüde etkileyen yukarıda sıraladığımız söz konusu ekonomik krizlerin bir kısmı ülkemizdeki siyasi istikrarsızlıklara ve kötü yönetime bağlı olarak gelişti. Bir kısmı ise dünyadaki küresel ve bölgesel krizlerin etkisiyle yaşandı.

Diğer yandan Türkiye’nin bulunduğu jeostratejik ve jeopolitik konumunun, ülkemize sağladığı avantajların yanı sıra ülkemizde yaşanan küresel krizlerin de nedeni olmuştur.  Küresel ve bölgesel krizlerin dörtte üçü Türkiye’nin çevresinde cereyan etti. Bu krizlerin tamamı Türkiye’yi dolayısıyla da Türk havacılığını da bir şekilde derinden etkiledi.

MEŞAKKATLİ YOLLARDAN GEÇTİK
Nedeni her ne olursa olsun yukarıda belirtilen ve SHGM çalışanları olarak hep birlikte yönettiğimiz, hatta tarih önünde şahitlik ettiğimiz anılan krizlerden de anlaşılacağı üzere Türk sivil havacılık endüstrisinin her bir buçuk yılda bir kriz ile karşılaştığı anlaşılıyor. Şunu ifade etmek zorundayım ki, her krizden sonra kendi iç dinamiklerini, tecrübesini ve bilgi birikimini de kullanarak hızla toparlanıp sürdürülebilir bir büyüme yakalayan Türk sivil havacılık endüstrisi çok meşakkatli yollardan geçerek bu günlere geldi.

30 MİLYAR DOLAR YILLIK CİRO
Türk sivil havacılığının mevcut durumuna ve sektörel büyüklüğüne kısaca bir göz atacak olursak;

2019 yılı itibariyle ülkemizde; 58 havalimanı/havaalanı, 83 heliport, 9 iniş şeridi bulunuyor. 

Ayrıca 11 hava yolu işletmesine ait 546 (324’ü THY’nin) büyük gövdeli uçak, 43 hava taksi şirketine ait 194 uçak, 82 genel havacılık şirketine ait 376 hava aracı, 31 balon işletmesine ait 309 balon olmak üzere toplamda 168  hava taşıma işletmesine ait toplam 1116 havaaracı, 309 balon ve 62 zirai mücadele uçağı bulunuyor.

THY Technic, MyTechnic ve Onur Technik olmak üzere hangar bakımı yapan 3 büyük bakım kuruluşunun yanı sıra daha çok kendi hava araçlarına bakım yapan 103 bakım ve 171 eğitim organizasyonu, Havaş, Çelebi ve TGS olmak üzere 3 A Grubu, 12 B grubu ve 25 C grubu çalışma ruhsatına sahip yer hizmetleri kuruluşu havaalanlarımızda hizmet veriyor.

Sektörde 11 bin 269 pilot, 1759 hava tafik kontrolörü, 418 dispeçer, 4 bin 547 teknisyen, 611 elektronikçi ve 7335 diğer lisansiye(yeterlilk gerektiren) personel çalışıyor.

Yolcu ve uçak trafiği bakımından ise; 2019 yılında iç hatlarda 100 milyon 141 bin, dış hatlarda 108 milyon 693 bin, transit 259 bin olmak üzere toplam 209 milyon 93 bin yolcu trafiği yaşandı. İç hatlarda 839 bin 850, dış hatlarda  713 bin 651, transit 467 bin 790 toplam 2 milyon 21 bin 291 uçak trafiği ve 3 milyon 436 bin 790 ton kargo trafiği gerçekleşti.

Yani şunu vurgulamaya çalışıyorum, ülkemizde havacılık denince THY ve diğer hava yolu işletmeleri akla gelmektedir. Elbetteki Türk halkının hep birlikte yarattığı uluslararası bir marka ve cumhuriyetimizin en önemli eserlerinden birisi olan THY hepimiz için çok değerlidir.

Ancak, ülkemizde hava yolu taşımacılığının yanı sıra bakım, havaalanı ve terminal işletmecileri, yer hizmetleri, ikram hizmetleri, yakıt kuruluşları, hava taksi, uçuş okulları, eğitim kuruluşları, amatör, sportif ve genel havacılık, hava kargo acentaları, havacılık güvenliği kuruluşları, temsil, gözetim ve yönetim kuruluşları, havacılık sağlık kuruluşları, yedek parça ve kompenant tedarikçileri, freeshoplar, müstecirlervb diğer havacılık faaliyetleri de yürütülüyor. 

Başta turizm olmak üzere en az 50 sektörü daha etkileyen ve Türk ekonomisinin lokomotifi olan bu muazzam Türk sivil havacılık endüstrisi 210 bin personeli istihdam ediyor. Uluslararası arenadaki rakipleri ile başa baş bir yarışın içinde olan havacılık  endüstrimizin yıllık cirosu 30 milyar dolardır. 2019 yılı TİM’in raporuna göre ilk 10 ihracatının 7’si havacılık kuruluşlarıdır.

Türk hava yolu taşıyıcıları iç hatlarda 7 noktadan 56 noktaya, dış hatlarda ise 126 ülkede 328 noktaya uçarak yurt dışında en çok noktaya uçan hava yolu unvanını elinde bulunduruyor.

DÜNYADA 20 BİN UÇAĞIN 18 BİNİ YERDE
Türkiye, uluslararası sivil havacılık kuruluşların raporlarına göre hava taşımacılığı bakımından dünyada 12’nci, kargo taşımacılığı bakımından 11’inci, Avrupa’da ise 6’ncı sırada yer alıyor. Atatürk Havalimanı kapanmadan önce yolcu ve uçak trafiği ile bağlantılı yolcular bakımından Avrupa’da 6’ncı sırada yer alıyordu. Türkiye’nin yolcu ve kargo taşımacılığında 20 yıl sonra dünyada 6’ncı sırada Avrupa’da 1’inci sırada yer alması bekleniyor.

Oysa geldiğimiz noktada Aralık 2019 tarihi sonunda Çin’de başlayıp, İran, İtalya ve Fransa’yı etkisi altına aldıktan sonra, başta ABD ve tüm Avrupa ülkeleri olmak üzere tüm dünyaya yayılan Korona virüsü dünya ve Türk sivil havacılık endüstrisini savurarak yerle bir etti. 

Dünyadaki mevcut 20 bin yolcu uçağının 18 bini yerde yatıyor. Geri kalan 2 bin uçak da düşük yoğunlukta uçuyor ve ağırlıklı olarak da kargo taşımacılığı yapıyor.

Türkiye’de ise kargo uçakları hariç özel hava yolu işletmelerine ait tüm uçaklar yerde yatmakta olup THY’nin bir kaç uçağı düşük yoğunluklu olarak sadece yurt dışındaki Türk vatandaşlarını ülkemize taşımak için uçmaktadır.  

NE KADAR SÜRECEĞİ ÖNGÖRÜLEMİYOR
Dünya ve Türk sivil havacılık tarihinde ilk defa yaşanan bu krizin öngörülebilir olmaması nedeniyle daha ne kadar süreceği ve dünya ve Türk sivil havacılığına hangi boyutta zarar verebileceği henüz tam olarak tahmin edilemiyor. Bununla birlikte, başta Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO), Uluslararası Hava Taşımacıları Birliği (IATA), Hava Alanları Birliği (ACI) ve Hava Seyrüsefer Emniyeti Teşkilatı (Eurocantrol) olmak üzere bir çok  uluslararası ve bölgesel sivil havacılık kuruluşları bu kriz için günlük haftalık ve aylık raporlar yayınlayarak hava yolu işletmelerinin yolcu ve gelir kayıpları hakkında tüm dünyayı bilgilendiriyor.

GELİRLER SIFIRA İNDİ, GİDERLER DEVAM EDİYOR
Söz konusu kuruluşlar; hava yolu işletmelerinin gelirlerinin sıfıra inmiş olmasına rağmen giderlerinin büyük ölçüde devam ettiğini vurguluyor. İşletmelerin personel giderleri, zorunlu eğitimlerin devamlılığının sağlanması, slot hakları vb konularda ciddi önlemlerin alınması ihtiyacının ortaya çıktığını ve özellikle de kriz sonrası tüm havacılık endüstrisinin varlıklarını sürdürebilmesi için gerekli önlemlerin alınmasını üye ülkelere tavsiye ediyorlar.

Yaşanmakta olan bu krizi dikkate alan ülke sivil havacılık otoriteleri ve havaalanı işleticileri ile hava trafik sağlayıcıları da havacılık sektörüne yönelik bazı istisnai uygulamalar (exception) yayınlamaya başladı.

Ayrıca, sektörden alınan tüm ücretlerde indirim veya öteleme, bakım ve  üretim kuruluşları, CAMO vb kuruluşların yetkilerinin, uçuşa elverişlilik sertifikalarının, pilot, teknisyen, ATC lisanslarının ve sağlık sertifikalarının otomatik olarak uzatılması, zorunlu eğitimlerin ötelenmesi veya uzaktan verilmesi vb önlemler almaya başladılar.

Uluslararası sivil havacılık kuruluşları, tüm dünyada, yaşanmakta olan bu krizin sivil havacılık endüstrisine etkisinin daha önce yaşanan 11 Eylül olayları, SARS, MERS virüsü ve Domuz gribi de dahil tüm krizlerden en az 6 kat daha fazla kötü yönde etkisi olacağı görüşünde birleşti.

BU KRİZİN  ETKİLERİ ÇOK ZOR ATLATILACAK
Başta eski Sovyetler Birlği’nin dağılması ve 11 Eylül saldırısı olmak üzere yukarıda söz ettiğim bir çok krizden sonra tüm dünyada “Artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak ve yeni bir dünya düzeni kurulacak” teraneleri tüm bir ağızdan söylenmişti. Buna rağmen yaşanan her krizden sonra çok kısa bir süre içerisinde her şey unutuldu. Şimdi “Eski tas eski hamam” misali yayılma hızı ve çok kısa bir süre içerisinde tüm dünyayı etkisi altına alan, eşi ve benzeri görülmemiş COVID 19 kriziyle karşı karşıya kalındı. Tüm dünyanın, bu krizin sosyal ve ekonomik etkilerini kısa bir gelecekte çok zor atlatacağı anlaşılıyor. Umalım ki en azından bu krizden sonra hiçbir şey eskisi gibi olmasın.

2020’DE 250 MİLYAR DOLAR GELİR KAYBI
Şu anda tüm dünyada uçakların tamamına yakını yani en az yüzde 90’ı yerde yatıyor. Havaalanlarının tamamına yakını da kapandı. Bu yıl tüm dünyada yolcu taşımacılığının en az yüzde 45 azalacağı ve sadece hava yolu işletmelerinin 250 milyar dolar gelir kayıbına uğrayacakları anlaşılıyor. Tüm endüstrinin gelir kaybının bir aç trilyon dolar olacağından söz ediliyor.

Krizden sonra havacılık dünyasında zemin kaybetmeye tahammül edilemeyeceği bilinciyle  ABD’nin sadece havacılık sektörüne destek için 60 milyar dolar, aynı şekilde Almanya’nın ve bir çok ülkenin de havacılık sektörüne ayırdığı kayda değer kaynak miktarlarını basından takip ediyoruz.

Sonuç olarak 210 bin personelin istihdam edildiği ve yıllık cirosu 30 milyar dolar olan Türk sivil havacılık endüstrisinin Mart, Nisan ve Mayıs aylarında her ay 2.5 milyar dolar olmak üzere toplamda 7.5 milyar dolar gelir kayıplarının olacağı anlaşılıyor.

BU KRİZİN SEKTÖR ÜZERİNDEKİ NEGATİF ETKİSİ DİĞER KRİZLERE GÖR 6 KAT
Bu kayıplara küresel bazda bakacak olursak, IATA ve ICAO’nun tahminlerine göre, dünyadaki tüm havalimanı işletmelerinin kaybının 77 milyar dolar, havayolu endüstrisinin kaybının ise 250 milyar dolar olacağı bekleniyor. Tüketici harcamaları bakımından ise bu krizin etkisinin 11 Eylül saldırısının 6 katı negatif etki yaratması beklenmektedir. Şu an uygulanan tüm uçuş yasaklarının 2020’nin ikinci yarısı sonunda kalkması bekleniyor ancak hava trafiğinin ve sektörün COVID 19 öncesine dönmesi yaklaşık 2 yılı bulacak gibi gözüküyor.

HAVACILIK KRİZ YÖNETİM MERKEZİ ACİLEN KURULMALI
Bu nedenle ülkemizde de havacılıkta ulaştığımız zemini korumak için, ana ve yan sektörleriyle çok komplike ve daima güncel-tazelenmiş  olunması gereken bu pahalı endüstride   girmiş  olduğumuz uluslararası yarışta geri kalmamak için devlet ve özel sektör temsilcilerinin katılımıyla “Havacılık Kriz  Yönetim Merkezi” ivedilikle  oluşturularak bu krizin sağlıklı bir şekilde yönetilmesi zorunluluktur! Krizin boyutu ortada, bu nedenle tek başına hiçbir kurum, kuruluş veya yöneticinin bu krizi yönetmesi imkan dahilinde gözükmüyor.

98 YILLIK BİRİKİM YOK OLUR
Gerekli olan devlet desteği de sağlanarak Türkiye’nin en fazla  eğitimli uzman ve  kalifiye beyin gücünün  çalıştığı sivil havacılık endüstrisinin ayakta kalmasının sağlanamaması halinde Türkiye’nin 98 yıllık havacılık birikimi, laboratuvarı ve mutfağının  -Allah korusun- yok olacağı bir gerçektir. 

Umarız ki konunun vahameti ve aciliyeti bir şekilde anlaşılır ve vakit geçirmeden gerekli önlemler alınır.  Yine umarım ki havacılık endüstrisinde her zaman olduğu gibi yine ilk akla gelen çözüm personel çıkarmak olmaz. Kötü yöneticilerin beceriksizliklerinin sorumlusu personel olamaz. Herkes elini vicdanına koysun… (Sonsöz)