Düşüş nedeni 'Tüp'mü?

İlk veriler 228 yolcusuyla Atlantik’e gömülen Air France uçağının Airbus’ın uçuş bilgisayarına hatalı veri gönderen Pitot Tüpü nedeniyle düştüğünü gösteriyor. Airbus’ın 27 Nisan’da sensörlerin değiştirilmesi için THY’ye de uyarı gönderdiği ortaya çıktı.

Bu yılın Ocak ayında Amerikan US Airways havayollarına ait Airbus A320 tipi bir yolcu uçağı, New York’taki Hudson Nehri’ne 155 yolusuyla acil iniş yaptığı zaman uzmanlar, “Eğer bu uçak Boeing olsaydı bu inişi gerçekleştiremezdi” açıklamasını yapmış ve Airbus uçaklarına övgüler yağdırmıştı. Ancak geçtiğimiz hafta Air France Havayolları’na ait Airbus A330 jeti 228 yolcu ve mürettebatıyla Atlas Okyanusu’na gömülünce eleştiri okları bu kez de Airbus’a çevrildi. Avrupa yapımı Airbus uçaklar Amerikan yapımı Boeing’lere oranla bilgisayar sistemine çok daha bağımlı uçmasıyla biliniyor. Modern Airbus uçaklarında Boeing’lerdeki gibi bir direksiyon yok. Uçak, pedallar ve minik bir kumanda kolu ile idare ediliyor. Pilotlar bu durumu, “Boeing’de havadayken uçağı hissediyorsunuz, Airbus’ta ise tutacağınız bir direksiyon olmadığı için sadece ekranlara bakıyorsunuz” diye tanımlıyor. Times gazetesine konuşan bir pilot “Airbus kullanırken dev bir yolcu gemisini minik bir kolla idare ediyormuş gibi hissediyorum” dedi. Airbus’ın kontrolü tamamen ele alan uçuş bilgisayarı sisteminin adı Adiru. Air France’ın okyanusa düşmesinin gerisinde de hız sensörleri ile Adiru’nun ortak rolü olduğu belirtiliyor. Airbus uzmanların ilk yaptığı inceleme uçağın, düşmeden önce 24 hata mesajı gönderdiğini, en önemlisinin de “Değişik sensörlerden alınan hız verileri birbirinden farklı” mesajı olduğunu ortaya koydu.

Nisan’da uyarmışlardı

The Times gazetesi “Bilgisayar kazası” başlığıyla uçağın nasıl yolcularını ölüme sürüklediğini anlattı. Buna göre uçak havalandıktan 4.5 saat sonra fırtınalı bir hava ve güçlü türbülansa yakalandığı yönünde ilk mesajını iletti. 10 dakika sonra Adiru otomatik pilotu devre dışı bıraktı. 35 bin feet yükseklikte 230 tonluk uçak pilotların kontrolüne kalmıştı. 11 bin saat uçuş deneyimi olan 58 yaşındaki pilot Marc Dubois, uçağın hangi hızda uçtuğundan haberdar değildi. Çünkü önündeki göstergeler hızın doğru hesaplanamadığı uyarısını yapıyordu. Yani uçağı toparlamak için güç mü vermesi gerektiğini yoksa hız mı kesmesi gerektiğini tahmin etmesi gerekiyordu. Zaten otomatik pilotun devreden çıkmasının asıl sebebi de büyük ihtimalle bu hataydı. Uzmanlara göre bu durumun sebebi “Pitot Tüpü” olarak anılan ve içine giren havanın yarattığı basınca göre uçuş bilgisayarına uçağın hangi hızla gittiğini anlatan sensörden kaynaklanıyor. BBC’nin haberine göre 27 Nisan ayında Air France yetkilileri A330 ve A340 uçaklarında Pitot Tüpü’nden kaynaklanan hız ölçme problemleri yaşandığını Airbus’a bildirdi. Airbus bu şikayeti yerinde buldu ve bu uçaklar için tüplerin değiştirilmesine yönelik bir uyarı yayınladı. Air France 27 Nisan’dan bu yana tüplerin değiştirilmesi için çalışma yapıyordu.

Mürettebat uykuya daldı

Pilotlara göre Airbus uçururken en önemli etken uçağın hızı. Yüksek irtifada, rüzgarın yoğun olduğu bir havada hız tutturulamazsa “tabut eşiği” denilen noktaya ulaşılıyor ve o noktadan itibaren uçağı bir daha kurtarmak mümkün olamıyor. Rio-Paris seferini yapan Air France mürettebatının da büyük ihtimalle uçağa fazla güç verip türbülansta uçağı tabut eşiğine soktukları ve uçağın havada parçalandığı belirtiliyor. Air France tarafından hazırlanan iç raporda da Airbus’ın bilgisayar sistemine çok bağımlı olarak uçmasının pilotlarda kaza riski hassasiyetinin körelmesine sebep olduğu ve pilotların otomatik pilotsuz uçuş için simulatörde daha fazla test yapması gerektiği belirtiliyor. Adiru, çok önemli ölçüde uçağın hızını belirlerken pitot tüpünden gelecek veriyi dikkate alıyor. Bu tüpün tıkanması ya da yüksek irtifalarda buzlanması durumunda gelen veri de hatalı oluyor. Uzmanlara göre Adiru’nun kontrolü pilota bırakması sonrasında olaylar çok hızlı gelişti. 4 dakika sonra kabin basıncı aniden düştü, bu da kokpitteki tüm ekibin aniden derin bir uykuya dalmasına sebep oldu. O dakikadan sonra uçağı kurtarmaları mümkün değildi.

Pitot tüpü nasıl çalışır?

SeIne Nehri’nin debisini ölçmek için görevlendirilen Fransız bilim adamı Henri Pitot tarafından 1732’de keşfedilen Pitot Tüpü havacılıkta uçakların hızını ölçmek için kullanılıyor. 8 mm çapında olan ve yüzeyi çok düzgün olmak zorunda olan tüp genellikle paslanmaz çelikten yapılıyor. Savaş uçaklarında bir, yolcu uçaklarında birden fazla bulunuyor. Pitot Tüpü, içine giren havanın basıncıyla uçağın hızını ölçen bir sisteme sahip. “Açık bir tüp, akışkan sıvının içine yerleştirildiğinde akışkanın hızı arttığı zaman tüp içindeki basıncın da artar” kuralına göre ölçüm yapıyor. Doğru veri için tüpteki deliklerin açık ve temiz olması şart. Aksi takdirde doğru bilgi vermiyor. Uzmanlar uçak kullanılmadığı zamanlarda tüpün kılıfla ya da bantla kapatılması gerektiği uyarısını yapıyor. Toz ve toprak haricinde arılar da tüpün içine girerek basıncın yanlış ölçülmesine sebep olabiliyor.

Airbus THY’yi de uyarmış

Airbus şirketinin “pitot” konusunda Türk Hava Yolları’nı da uyardığı ortaya çıktı. THY sözcüsü Ali Genç, Airbus’tan Nisan ayında bu konuda bir tavsiye bildirimi yapıldığını doğruladı. Genç, “Sözkonusu Pitot sistemi iki parçadan oluşuyor. Kokpitte bulunan bilgisayar bölümüyle ilgili THY’nin bir sorunu yok. Çünkü Airbus bu parçayı iki ayrı firmaya yaptırmış. Uçaklarımızda sorun tespit edilen firmanın parçası kullanılmamış. Kanat uçlarına yerleştirilen ”Pitot Tüpü“ konusunda ise 330’lar için değil ama 340’lar için geçtiğimiz Nisan ayında bize bir tavsiye bildirimi yapıldı. 340’ların tamamında bu değişiklik gerçekleştirildi” dedi. Ali Genç, sadece Katar’dan geçtiğimiz ay filoya yeni katılan iki 330 için Pitot Tüpü değişimi tavsiyesi yapıldığını, bu iki uçağın değişim için programa alındığını açıkladı. Üretici firmalar herhangi bir arıza ya da teknik sorunda havayolu şirketlerine 3 aşamalı uyarıda bulunuyor. Çok riskli durumlarda yapılan uyarılar “zorunlu ve hemen” kaydıyla yapılıyor. Airbus’ın Pitot uyarısı ise sadece tavsiyeydi.

ATLANTİKTEBEŞ CESET BULUNDU

Brezilya Hava Kuvvetleri’ne ait araştırma ekibi, Atlas Okyanusu’nda Fransız Havayolları Air France’a ait Airbus tipi yolcu uçağın düştüğü yer yakınlarında önceki gün 2, dün de 3 ceset buldu. Ayrıca yolculara ait olduğu belirtilen ve içinden Air France uçak biletinin de çıktığı çantalar da bulundu.

Vatan