Havacılıkta Türbülanslı dönem

Ekonomik sıkıntıların rengini ilk belli eden sektörlerin başında havacılık yer alıyor. 11 Eylül sonrası yavaş yavaş toparlanan sektör, Türkiye’nin de içinde bulunduğu birkaç bölge haricinde, yine türbülanslı bir döneme girdi.

Geçtiğimiz haftalarda yaptığım ABD seyahatinde sektörün ve ABD’lilerin nabzını tutmaya çalıştım. Ekonomik sıkıntının belirtilerini 2005 yılı itibarıyla ABD sektörel verilerinden görmek mümkündü. Zira tüm bölgelerden yeni jenerasyon Boeing 787 ve A380 siparişleri gelirken, ABD’den sadece Northwest B787 siparişi vermişti. Yaşlanan filo yapısı ABD’li hava taşıyıcılarının artan yakıt fiyatları ile uçaklarını uçurabilmesini gitgide zorlaştırdı. Ülkede, sektörde liberalleşme ve düşük maliyetli havayolu (DMH) devrimi yıllar önce yaşandığından, havayollarına iflas, küçülme ya da birleşmeler haricinde alternatif kalmadı. Başlayan ekonomik resesyonun şiddetini artırması ile artık devlet sübvansiyonu olan ‘chapter 11 protection’ da söz konusu değil maalesef.

ABD havayollarında yaprak dökümü ATA, Aloha ve Skybus ile başladı ki, Aloha 1946 yılında kurulmuş köklü bir havayolu idi. Korkarım bu yaprak dökümü devam edecektir. Diğer taraftan Northwest-Delta, United-Continental veya US havayollarının birleşmesi söz konusu. ABD hükümeti sektörü canlandırmak için birleşmelerin önüne koyduğu sert hukuki koşulları esnettiği gibi yabancıların havayolu sahibi olma şartlarını da yüzde 25’ten yüzde 49’lara çekmiş durumda. Dileriz ki yanılırız, ancak ABD’den başlayan sektörel türbülans, önce Avrupa sonra da bizim bölgemize doğru geliyor. Bu nedenle ülkemiz havayollarının maliyet düşürme çabalarının yanı sıra yenilikçi ciro artırma çalışmalarını hızlandırmaları gerekir. Örneğin, DMH ile başlayan uçakta ikramların bir bedel karşılığı satılması kadar uçak içinde duty free satışlarına da ağırlık vermeliler. Nedendir bilmem ancak son zamanlarda THY kabin ekipleri uçakta duty free satışına hiç önem vermiyorlar.

Bu seyahatimde ilk defa dünyanın ekonomik gidişatı ile ilgili endişeye düştüm. Görüştüğüm insanlar uçuş fiyatlarının çok arttığını, eğer yakıt fiyatları böyle artmaya devam ederse senede iki tatil yerine bir tatil yapacaklarını söylüyorlardı. Ekonomide her şey arz-talep dengesine dayanıyor. ABD’den bu izlenimlerle dönmemi müteakip, Continental ve United Havayolları işten binlerce personeli çıkartacaklarını ve filolarından yüzün üzerinde uçağı ayıracaklarını duyurdular. Tüm bu veriler ışığında, bize sadece ülkemiz havacılarına “dikkat!” demek kalıyor.

Tolga Turgut / Akşam