Beşiktaş’ta bir tayyare fabrikası

Güvezne, hazırladığı "Beşiktaş’ta bir tayyare fabrikası" belgeseliyle işadamı Nuri Demirağ’ın uğruna servetini harcadığı uçak fabrikasının ibret dolu hikayesini gözler önüne seriyor.

Türkiye’nin ilk girişimcilerinden olan Nuri Demirağ, adını 1930’larda yaptığı binlerce kilometrelik demiryollarıyla duyurdu. Soyadı bizzat Atatürk tarafından verilen Demirağ, 1930’larda Türk Hava Kurumu’nun (THK) Hava Kuvvetleri için başlattığı bağış uçak kampanyasına Türkiye’ye uçak fabrikası kazandırmak üzere tüm servetini yatırdı. Halen İstanbul Beşiktaş’ta Deniz Müzesi’nin bulunduğu yere fabrika binası yaptırdı.

O yıllarda yabancı ülkelerin eski teknoloji transferini reddeden Demirağ, Türk mühendislerin geliştirdiği projelere ağırlık verdi. İlk siparişler THK’dan gelen planör ve eğitim uçağı siparişiydi. Mühendis Selahattin Alan, tek motorlu, çift kanatlı NuD-36 eğitim uçağını geliştirdi. Uçak, Mühendis Alan tarafından Eskişehir’e test uçuşları için götürülürken İnönü’ye inişte pilotaj hatası nedeniyle düştü. THK uçakları almaktan vazgeçti. Mahkemeyi kaybeden Demirağ yılmadı, ürettiği 12 uçakla Yeşilköy’de halen Atatürk Havalimanı’nın şu anki sınırlarını oluşturan Elmas Çiftliği’ni aldı. Burada uçuş eğitim verecek Gök Okulu’nu kurdu. Yüzlerce Türk gencine ücretsiz pilotaj eğitimi verdi.

Ancak talihsizlikler Demirağ’ın peşini bırakmadı. Siparişi iptal edilen Demirağ’ın yurtdışına uçak satışı İnönü döneminde yasaklandı. Menderes döneminde ise Demirağ’ın kiracısı olan bir gazetenin muhalif yayınları nedeniyle Gök Okulu arazisi devlet tarafından gerekçe gösterilmeden kamulaştırıldı. İlk özel Türk uçak fabrikası ve uçuş okulu tarihe karıştı.

Yaklaşık iki yıllık araştırma ve aralarında Gök Okulu’nun öğretmen pilotlarından Nuri Demirağ’ın damadı Mehmet Kum gibi dönemin tanıklarının anlatımıyla sunulan belgesel, yayın için destek bekliyor.

Tolga ÖZBEK