Uzay'ın hakimi kim olacak?

Amerikan Uzay ve Havacılık Dairesi NASA’nın uzay operasyonları yöneticisine, “Soğuk Savaş’ta kazandınız, şimdi mi kaybediyorsunuz” dedim, cevabı şöyle oldu: “Hayır. Uzay istasyonunda Rusların modülünün enerji şalteri de bizim elimizde. Biz rakip değiliz, ortağız.”

Önce ıslığı andıran ince bir ses duyuyorsunuz. Sonra kulağınızı çınlatan büyük bir gürültü... Uçsuz bucaksız bir alanda, gürültünün geldiği yerden 5 kilometre uzakta olduğunuz halde hemen yanınızda bir motosiklet çalışıyormuş gibi... Ardından kısa bir boşluk. Ve ayağınızın altını tırmalayan, ufak bir sarsıntı...

Atlantis uzay mekiğinin havalanışını, Kennedy Uzay Üssü’nde (KSC) basına ayrılan, geri sayım saatinin bulunduğu alan yerine, NASA çalışanlarının oturduğu yerden izledim. Belki mürettebattan birinin ailesiyle karşılaşırım diye... Büyük bir çığlıkla uğurladılar. Hoparlörden anons edilen, kısa süreli asit yağmuru uyarısından sonra da, yavaş yavaş ayrıldılar.

NASA 159 milyar dolar bulamazsa

Hâlâ büyük merak konusu NASA. Çalışanlar dışında, gün boyu Atlantis’in kalkış görüntülerine bakan, aynı şeyleri üst üste defalarca izleyen bağımlılar gördüm etrafta. Peki ya sonra?.. 2 yıl, 3 yıl sonra ne olacak?.. Yani artık mekik kalmadığında!.. Bir hesaplama yapılmış. 2020’ye kadar NASA’nın Ay’a gidecek ARES roketlerini tamamlayabilmesi için 159 milyar dolara ihtiyacı olduğu ortaya çıkmış. Bu parayı, işsizliğin tavan yaptığı bir dönem NASA’ya kimse vermez. Ancak o zaman da şu soru gündeme gelir: Peki NASA yeni araç yapamaz ve uzaya gidemezse, yukarısı kime kalır?..

Rusların uzaydaki kozu emektar Soyuz roketleri

Uzay araştırmacısı Dr. Ken Kremer, Amerikan hükümetinin NASA’yı desteklemeyerek büyük bir hata yaptığını savunanlardan. Kremer’a göre, Amerika bu tavrı yüzünden uzayı kaybetti.

Uzaya gidebilecek tek araç Ruslarınki kaldı. Ve Soğuk Savaş boyunca Amerika karşısında uzayda hep geri kalan Ruslar, ellerindeki Soyuz roketleri sayesinde böylece ilk defa, hem de hiçbir özel çaba sarf etmeden uzayda hâkimiyet sağlamış oldu.

Bu yorumu, NASA’nın uzay operasyonları bölümü yöneticisi Bill Gerstenmaier’a sordum. “Uzayda kaybetmiş mi oldunuz” dedim, “Hayır” dedi.

İnşaatı 1998’den beri süren ve insanoğlunun şimdiye kadar yaptığı en pahalı şey sayılan Uluslararası Uzay İstasyonu’nda ortaklar, evet. Japonya, Kanada ve Avrupa Uzay Ajansı da var hatta. Ama uzaya gitmek için tek araç Ruslarınkiyse... Kapının anahtarı sadece Ruslar’da varsa. Dengesiz bir ortaklık olmaz mı!..

Gerstenmaier önce bu konuda fazla konuşmak istemedi. Sonra durdu ve “Biliyor musunuz” dedi, “O istasyonda her şey o kadar iç içe ki, Ruslara ait modülün enerji şalteri bizim elimizde. Biz ortağız, rakip değil. O yüzden emin olun, kimse kendi başına hareket etmez.”

NASA’ya öneri: Mars’a insan gönderin

Sıkışan NASA’nın gelecek projelerini konuşurken, uzay araştırmacısı Matthew Travis’e çözüm önerisini sordum. “Rotaları yok” dedi. “Yaptıkları tek iş uzaya kargo taşımak. Mesela Mars’a astronot ulaştırmayı denemeliler.” NASA projelerini araştırmak için kurulan ve Augustine Komisyonu adıyla bilinen önemli bir sivil toplum grubu var. Komisyon, geçen ay NASA hakkında zehir zemberek bir rapor açıkladı. Özetle, başarasızlar diyor. Bu gidişle uzaya uydudan başka hiçbir araç yollamayazlar diyor. En önemlisi, NASA’nın geçen ay sonu testini yaptığı yeni nesil ARES-I roketinin gereksiz olduğunu söylüyor. Augustine Komisyonu’na göre de NASA enerjisini bir rota bulmak için harcamalı. Ay ve Mars’ta alçak uçuşlar yapmalı, asteroidlere ulaşmak için proje üretmeli.

Uzay üssü hayvanlara kalabilir

Mekikyok. Yeni proje yok. Hükümet sağlık reformunu kavga gürültü kabul ettirmişken NASA’ya para bulacak durumda değil.

Atlantis uzaya doğru giderken, NASA yetkililerinin basın toplantısında gazetecilerden biri, “Kennedy Üssü’nü (567 km²) nasıl elinizde tutmayı düşünüyorsunuz” dedi. Yanıt veren yetkili, “Çok zor bir soru sordunuz”, dedi.
Üssün bulunduğu yer aynı zamanda bir vahşi yaşam alanı. Etrafta haraketin azalması, en çok hayvanları sevindiriyor olmalı.

Müzeler uzay mekiği peşinde

NASA, mekikleri kaldırıp, yerine Orion uzay aracını üretmeye 2003’te karar verdi. Columbia mekiği atmosfere girerken infilak edince... Şu anda ellerinde üç mekik var: Atlantis, Endeavour ve Discovery. Ancak 2010 sonunda emekli olacak üç mekikten sadece Discovery’nin akıbeti belli. Washington DC’deki Smithsonian Uzay Müzesi’ne gidecek.

Ama NASA’nın şartı var

Diğer ikisine ise ne olacağı meçhul. Amerika’nın dört bir yanındani müzelerden NASA’ya talepler geldiğini öğrendim. “Masraflarını verelim, mekik yollayın”, diyorlarmış. Bill Gerstenmaier’e “Yollayacak mısınız” dedim. Acil durumlar için bir mekik ve onun yedeğini her zaman uçuşa hazır tutacaklarını söyledi.. “Müzeye göndersek de bu şartlarda göndeririz”, diyor.

NASA’da tek tank kaldı

Mekikler uzay programından çekildikten sonra, acil durum ihtimaline karşı NASA’nın elinde bir fırlatmalık techizat kalacak. Şu anda ellerinde 6 yakıt tankı, çizelgelerinde 5 görev uçuşu var. 5 uçuşta 5 tank gittiğinde tek yakıt tankı kalacak. Bill Gerstenmaier’a “Hemen üretemez misiniz” dedim. Lockheed Martin üretim bandını kapamış. Tekrar açılması için de iki yıl gerekiyormuş.

Her şey paraya bağlı

Atlantis mekiği, Florida Eyaleti’ndeki Merritt Adası’ndan fırlatıldı. Komuta merkezi ise Teksas Eyaleti’ndeki Houston’da. Bir NASA yetkilisine nedenini sordum. İki sebebi var, dedi: “Birincisi güvenlik. Her şey tek bir yerde olmasın diye. İkincisi ise para. Bütçe o kadar büyük ki, sadece Florida’ya gitmesin, birkaç eyalet birden paylaşsın istediler.”

Mesele uzaya gitmek, Ay’da yürümek bile olsa, iş sonunda dönüp dolaşıp yine ekonomiye geliyor.

10 bin kişi işsiz kalacak

Uzay araştırmacısı Dr. Ken Keremer, mekik programının sona ermesiyle, NASA’da 10 bin kişinin işini kaybedeceğini savunuyor. Taşeron şirketlerle birlikte 15 bin kişi çalışan kurumun üçte iki küçülmesi demek bu. NASA yetkilileri bu konuda rakam vermekten kaçındı.

NASA’nın taşeronlarından, mekiğin yakıt tankı üreticisi Lockheed Martin’in sözcüsü Harry Wadsworth ise daha açık konuştu. Şimdiye kadar 1000 kişiyi işten çıkarmışlar. Önümüzdeki yıl 1000 kişi daha çıkaracağız, dedi.

Fırlatmada Twitter buluşması

NASA, Atlantis’in fırlatılışı sırasında yaratıcı bir halkla ilişkiler projesi de düşünmüş. Twitter üyelerine aylar önce bir davet yollayıp cevap veren ilk 100 kişiyi fırlatma günü üsse davet etmiş. 100 twitter’cı, o gün KSC’de NASA’nın kurduğu özel “tweetup” çadırında durmadan tweet yazdı. Gelenlerin toplam 150 bin takipçisi olduğunu söylediler. Bir bakıma NASA için ağızdan ağıza kurumsal iletişim yaptı.

Bu arada işi garibi, twitter’cıların özel çadırı ve internet bağlantısı vardı ama NASA, gazetecilere internet erişimi vermedi. Sordum, anlaşmaları yeni bitmiş. Mekik programı bitmek üzere diye de yenilenmemiş.

Tolga TANIŞ
HÜRRİYET