"Türkiye zaten uçak yapıyor"

Bir uçak fabrikasının bir ülkeye gelmesi, büyük iş. Öncelikle, üretimi yaptığı ülkeye satış yapmak isteyecektir. Şirket -yeni kuşak- dedikleri CRJ serisi modelleri üretmeye başladı. Yeni modelle yeni pazarlara bakıyor. Onun dışında Bombardier ‘Avrupa pazarına yakın olmak’ istiyor. Coğrafya yanında Gümrük Birliği, Türkiye’nin avantajı. Aslında doygun Avrupa pazarı bir yana, Türkiye’nin doğusundaki bütün Asya, harıl harıl uçak ve havayoluna yatırım yapıyor. Hindistan’da havayolları yüzerli sayılarda uçak siparişi vermekte.

Bombardier’in bir seçeneği de Meksika’da üretimi artırmak. Meksika NAFTA serbest ticaret anlaşmasıyla ABD ve Kanada’nın üretim üssü oldu. NAFTA’nın verdiklerini Türkiye verir-vermez, ancak büyüyen Asya’ya kapı olmanın avantajı, Meksika’da yok.

Fas’ın bir zayıf noktası, siyasi durum. Pazar günü Marakeş ve Kazablanka’da yürüyüşler vardı. Mısır benzeri yönetim değişikliği istiyorlar. Kazablanka’da önceki hafta turist kafesi bombalandı, 17 kişi öldü. Siyasi istikrar da yatırımcının şartı. Aldığımız izlenim, şirket daha karara yakın değil. Az biraz daha zaman var... Fas’ın zarar görmesini istemeyiz, ama Türkiye bu yatırımı çeksin... Uçak meslek liselerini Türkiye de kursun... Uçak fabrikası için düz bir ova yeterli. Yakında liman faydalıdır, manzara gerekmez, ağaç falan da olmasına gerek yok, zaten ağacı istemezler... Ayrıca Bursa’nın Bombardier ile deneyimi de bir faktördür. Bursa memnunsa, mesele yok.

Kanada’nın uçak yatırımını Fas’a kaptırmayalım

anadalı uçak yapımcısı Bombardier bizim mahallede bir yerlerde bir uçak fabrikası kurmak istiyor. Şirket kısa-orta mesafe yolcu uçağı ve iş jeti imalatçısı, ‘dünyanın 3. uçak yapımcısı’ diye de geçiyor. Türkiye’de Bursa raylı ulaşım sistemini yapmaktalar. Bombardier’in niyeti, Avrupa’ya yakın bir büyüyen ekonomide uçak üretmek. İki yeri düşünüyorlar: Türkiye ve Fas. Fas’ın şansı şu noktada daha fazla. Bombardier’in Fas CEO’su, bu yatırım için Fas’ın gayet uygun olduğunu, ancak daha karar verilmediğini söyledi.

Şirketin seçenekleri: Meksika’daki fabrikayı genişletmek, Fas ya da Türkiye’de fabrika kurmak ya da Avrupa’dan parça-gövde vs. tedarikini genişletmek. Fas’taki şirket temsilcisi geçen hafta Fas’ta daha dar kapsamlı bir yatırım da yapabileceklerini söyledi. Ayrıca ülkedeki yatırım ortamını ve siyasi istikrarı övdü... Şirketler hiyerarşisinde her bölge müdürü görev alanında büyük bir yatırım olmasını çok ister. Yani duygusal nedenler de var.

Önce, neden Fas? Meğer Kazablanka’da havaalanı yakınındaki sanayi bölgesinde çoğu Avrupalı şirket, uçak sanayiine üretim yaparmış. Yaklaşık 10 bin kişiyi çalıştırdıkları söyleniyor.. Bombardier de bazı malzemesini Fas’ta üretim yapan bu şirketlerden alırmış. Bu işlerde bir yerin adı ‘üretim merkezine’ çıkınca, birkaç şirket de gelince, diğerleri arı gibi üşüşür. Zaten en zoru, ilk yabancı üreticiyi çekmek. Yoksa Kazablanka’nın havasında, suyunda -burada çok güzel uçak yetişir- diye bir şart yok. Olay teşvik, planlama ve pazarlamaya bakıyor. Fas uçak sekötörünü listede başa almış. Ve de Fas, yılda 800 mezun verecek bir uçak teknisyen mektebi kurmuş, yakında eğitime başlayacak. ‘Eğitilmiş iş gücü’ denilen, bu. Yabancı yatırımcı bayılıyor böyle meslek okullarına. İstihdam yaratmak için de meslek okulları gayet faydalı.